PARAFIA p.w. ŚWIĘTEGO JÓZEFA ROBOTNIKA

GMINA RYTRO

Rytro jest malowniczą górską miejscowością położoną w południowej części powiatu nowosądeckiego (województwo małopolskie). Leży w Beskidzie Sądeckim, w dolinie rzeki Poprad. Najwyższym szczytem na terenie gminy (a zarazem w całym Beskidzie Sądeckim) jest Radziejowa (1262 m n.p.m.). Od wschodu natomiast, w paśmie Jaworzyny Krynickiej, dominuje nad Rytrem rozłożysta Makowica (948 m n.p.m.)

Gmina Rytro jest najmniejszą i najmłodszą gminą województwa. Na jej terenie znajduje się 5 sołectw: Rytro, Roztoka Ryterska, Obłazy Ryterskie, Sucha Struga i Życzanów z osiedlem Podmakowica. Gmina Rytro liczy 3800 mieszkańców. Ponad połowa obszaru gminy to teren górzysty, w przeważającej części zalesiony (użytki leśne stanowią 74 % powierzchni).

Pierwsze pisemne informacje o Rytrze zawdzięczamy dziejopisowi Janowi Długoszowi. W jego „Księdze uposażeń diecezji krakowskiej” z ok. 1475 r. znajdujemy wzmiankę o testamencie kasztelana sądeckiego Piotra Wydżgi i zarządzanym przez niego zamku w Rytrze (nazwa Rytro wywodzi się od niemieckiego „Ritter” - „rycerz”). Nie jest znana data powstania zamku. Jako drewniany gródek istniał prawdopodobnie już pod koniec I połowy XIII w. Murowany zamek w Rytrze wzniesiono najprawdopodobniej na miejscu drewnianej strażnicy, na przełomie XIII i XIV wieku. Być może pierwotnie był własnością rycerską. Pewne jest natomiast, że z początkiem XIV wieku stanowił już własność królów polskich.

W XIV-XVI w. Rytro było znaną i często odwiedzaną miejscowością. Podróżowali tędy, zatrzymując się w zamku, Władysław Łokietek, jego córka a zarazem późniejsza żona króla Węgier Elżbieta Łokietkówna, Kazimierz Wielki, Jadwiga Andegaweńska, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, królewicz Kazimierz - późniejszy święty. W II połowie XVI wieku świetność zamku należała już do przeszłości. Od tamtego czasu opuszczony zachował się do naszych dni jako ruina. Po upadku znaczenia ryterskiego zamku, wioski wcześniej mu podlegające weszły w skład królewskiego starostwa z siedzibą w Barcicach.

W 1770 r. wykorzystując działania Konfederacji Barskiej, Austria (na dwa lata przed I rozbiorem) dokonała aneksji m.in. starostwa sądeckiego i barcickiego. Około roku 1840 w ramach akcji kolonizacyjnej osiedlono w rejonie Rytra kilkanaście rodzin niemieckich.

W okresie międzywojennym walory turystyczno-wypoczynkowe spowodowały napływ letników z wielu regionów odrodzonego państwa polskiego. Wkrótce Rytro uzyskało status miejscowości klimatycznej z prawem pobierania taksy. Napływ gości spowodował utworzenie pierwszych pensjonatów. Powstały wtedy: „Szarotka”, „Nadzieja”, „Podhale”, „Esplanada”, „Świtezianka”, „Nasza”, „Jutrzenka”, „Zacisze”. W XIX i w XX w. przebywało w Rytrze wielu znamienitych gości. Bywali tu ludzie nauki, np. prof. Edward Lubicz-Niezabitowski, wybitni politycy - Józef Piłsudski, Ignacy Daszyński, gen. Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Wincenty Witos, znani pisarze - Michał Bałucki i Maria Kownacka, która właśnie w okolicach Rytra umieściła akcję swej znanej opowieści dla dzieci „Rogaś z doliny Roztoki”.

Od pierwszych dni września 1939 r. teren obecnej gminy znalazł się pod okupacją hitlerowską. Niemal natychmiast rozwinął się tu ruch oporu. Pierwszym jego przejawem było powstanie kurierskich tras przerzutowych z Nowego Sącza do Budapesztu. W późniejszym czasie powstały aktywnie działające oddziały partyzanckie AK i BCh. Dowódcą największego, podległego komendzie AK był Julian Zubek „Tatar”. Po zakończeniu II wojny światowej obszar Beskidu Sądeckiego był terenem działania partyzantki antykomunistycznej. Najsilniejszą organizacją prowadzącą walkę z narzuconymi Polsce władzami była Polska Podziemna Akcja Niepodległościowa.

Najciekawszym zabytkiem gminy są ruiny zamku królewskiego w Rytrze (aktualnie na terenie wsi Sucha Struga), powstałego zapewne u schyłku XIII wieku. Zamek zbudowany był na planie nieregularnym. Składał się z wysokiej, potężnej kamiennej wieży oraz budynku mieszkalnego. Całość otaczał trójkątny mur obwodowy, zaopatrzony w otwory strzelnicze. Do dnia dzisiejszego zachowała się cylindryczna wie-ża, fragmenty muru obwodowego oraz resztki muru części mieszkalnej.

Innym zabytkiem Rytra o charakterze fortyfikacyjnym jest też położony na pn. zachód od centrum Rytra na górze Połom schron połowy (tradytor) z 1939 r.

Na terenie gminy Rytro zachowało się wiele drewnianych budynków pochodzących z przełomu XIX i XX w. oraz z początku XX w., wpisanych do rejestru zabytków. Są to m. in. dawne wille letniskowe i pensjonaty, leśniczówka z 1934 r. w Roztoce Ryterskiej, kuźnia z początku XX w. w Suchej Strudze, plebania, zabudowa w bezpośrednim sąsiedztwie wzgórza zamkowego, kilka starych domów w Obłazach i Roztoce, a także dawna zabudowa pasterska w przysiółku Polana Makowica.

Gmina Rytro jest gminą turystyczno-wypoczynkową, o czym zdecydowało jej położenie pomiędzy pasmami Jaworzyny Krynickiej od wschodu i Radziejowej od zachodu. Położona wśród przepięknych gór jest wspaniałym terenem rozwijania pieszej turystyki górskiej. Obszar jej przecina wiele atrakcyjnych szlaków turystycznych.

Przebiega tędy najważniejszy (czerwony) szlak beskidzki, rozpoczynający się w Ustroniu (Beskid Śląski) a kończący w Wołosatem (Bieszczady). Inny ciekawy szlak, znakowany na niebiesko prowadzi z Rytra malowniczą doliną Roztoki Wielkiej, przez Wdżary Wyżne i Wietrzne Dziury do schroniska na Przehybie. Stąd można kontynuować wędrówkę aż do Szczawnicy. Niezwykle interesującą propozycją wycieczkową w pasmo Jaworzyny Krynickiej jest szlak przyrodniczy im. Adama hrabiego Stadnickiego, wiodący z Życzanowa przez Makowicę, Halę Łabowską, rezerwat Uhryń do Łabowej. Prowadzi on przez najcenniejsze, czasem najdziksze, ostępy dawnej puszczy karpackiej.

Niezależnie od wymienionych wyżej szlaków wytyczono kilka tras gminnych.

Wszystkie te szlaki obfitują we wspaniałe widoki. Przepiękna panorama rozciąga się z wieży na Radziejowej. Widać stąd cały Beskid Sądecki, Beskid Wyspowy, Pogórze Rożnowskie, Tatry, Pieniny Gorce i Babią Górę. Pysznych widoków dostarcza również Góra Zamkowa w Rytrze i schronisko na Cyrli.